Hayotning xilma-xilligi
Biologik xilma-xillik - quruqlikda, suvda va havoda - barcha tirik organizmlar, yashash joylari va ekotizimlarning xilma-xilligidir.
Yer yuzida deyarli hamma joyda biologik xilma-xillik kamayib bormoqda. 1500 yildan buyon umurtqali hayvonlarning 600 ga yaqin turi yo’q bo’lib ketgan, ulardan 500 ga yaqini 1900 yildan beri yo’q bo’lib ketgan. So’nggi 100 yil ichida oldingi 3000 yilga qaraganda ko’proq qush turlari yo’q bo’lib ketdi. Ammo nafaqat turlar, balki alohida organizmlar soni ham kamayib bormoqda. Bugungi kunda Yerda 1970 yilga qaraganda 60 foizga kamroq umurtqali hayvonlar yashaydi.
Ammo yer yuzida hayvonlar va o‘simliklar kamayishining oqibati qanday bo’ladi? Biologik xilma-xillikni muhofaza qilish kerak, chunki turlarga boy ekotizimlar turlarga kambag’al ekotizimlarga qaraganda barqarorroq va buzilishlarni qoplashga yaxshiroq qodir. Katta biologik xilma-xillik shuningdek, global iqlimga ijobiy ta’sir ko’rsatadi. Misol uchun, turlarga boy subtropik o’rmonlar bir turli o’rmonlarga qaraganda ikki baravar ko’p uglerodni o’zlashtira oladi.Dengiz yong’og’i - Yevropada yangi
Vaqti-vaqti bilan inson ta’siri turlarning yangi yashash joylariga tarqalishiga olib keladi. Agar bu tirik mavjudotlarning yangi ekotizimda yirtqichlari bo’lmasa, ular ko’payib, mahalliy turlarni siqib chiqarishi mumkin. Shuning uchun “invaziv turlar” haqida ham shunday deyishadi.
Taroqli Mnemiopsis leidyi, “dengiz yong’og’i” deb ham ataladi, asli AQShning sharqiy qirg’og’idan. Ehtimol, u Yevropaga yuk kemalarining ballast suvi bilan kelib qolgan va keyin okean oqimlari bilan tarqalgan. Buning uchun hatto yetkazilgan bir nechta nusxalar ham yetarli. 2005 yildan beri u Shimoliy va Boltiq dengizlarida ham juda keng tarqaldi. Muammo shundaki, dengiz yong’og’i baliq uvildirig’i, baliq lichinkalari va hatto endigina tuxumdan chiqqan baliqlar bilan oziqlanadi.
Xalqaro kosmik stansiya (XKS) Yer atrofida 400 kilometrdan sal pastroq balandlikda kuniga 16 marta aylanadi. U Maks Plank Jamiyatining Xulq-atvor fiziologiyasi institutining Icarus xalqaro hamkorlik loyihasi uchun ham muhim rol o‘ynaydi.
Icarus loyihasining maqsadi butun dunyo bo’ylab hayvonlarning migratsiyasini yaxshiroq tushunishdir. Olimlar qushlar, ko’rshapalaklar, toshbaqalar va yovvoyi echkilar kabi hayvonlarni mini-datchiklar bilan jihozlamoqdalar. Ushbu “belgilar” hayvonlarning xatti-harakatlari haqidagi ko’plab ma’lumotlarni yozib oladi va XKS ular yashash joylari ustidan uchib o’tishi bilan ma’lumotlarni XKSga yuboradi. Shu bilan birga, koinotdagi antenna bir vaqtning o’zida yuzlab signallarni, hatto butun to’dalar yoki podalarni ham aniqlay oladi. Migratsiya harakatlarini o’rganish natijalari turlarning xulq-atvorini o’rganish va ularni himoya qilish , shuningdek, yuqumli kasalliklar tarqalishini o’rganish uchun ishlatiladi. Shu tufayli hatto atrof-muhitdagi o’zgarishlar va tabiiy ofatlarni oldindan aytish imkonli bo’ladi. Barcha ma’lumotlar erkin foydalanish mumkin bo’lgan Movebank ma’lumotlar bazasida nashr etiladi.
Biologik xilma-xillikning yo’qolishi qanday ta’sir qiladi? “Yena eksperimenti”da bu masala o’tloq ekotizimi misolida ko’rib chiqiladi. Bu biologik xilma-xillikni saqlash bo’yicha dunyodagi eng yirik tajribalardan biridir. Fridrix fon Shiller universiteti rahbarligida olimlar uzoq vaqt davomida turlar tarkibidagi o‘zgarishlar va ularning ekotizim uchun oqibatlarini o‘rganishmoqda. Buning uchun 500 dan ortiq maydonlar yaratilib, ularning har biriga 60 tagacha oʻsimlik turlari ekiladi. Natijalar shuni ko’rsatadiki, turli xil o’simlik turlari sonining ko’pligi ekotizimga ijobiy ta’sir ko’rsatadi. Masalan, turlarga boy oʻtloqlar yer usti suvlarini yaxshiroq oʻzlashtiradi va qurgʻoqchilik va toshqinlarga chidamliroqdir. Bundan tashqari, ular boshqa turlarning, masalan, u yerda joylashadigan hayvonlarning paydo bo’lishi va tarqalishiga ham ijobiy ta’sir ko’rsatadi. Ammo ekotizimning ba’zi qismlari o’zgarishlarga faqat sekin javob beradi. Shunday qilib, tuproq organizmlarining xilma-xilligi o’sishini faqat taxminan to’rt yildan keyin ko’rsatish mumkin.
© Maks Plank Jamiyati
Iqlim o’zgarishi marjon riflariga tahdid solmoqda. Biroq, joylarda aniq ta’sirlarni o’rganish hozirgacha juda qimmatga tushdi. Shuning uchun Maks Plank Jamiyati Dengiz mikrobiologiyasi institutining bir guruh dengiz tadqiqotchilari HyperDiver suv osti robotini yaratish ustida ish olib bormoqda. Tizimda atrof-muhit monitoringi uchun sun’iy yo’ldosh tizimlariga o’xshash optik sensor mavjud. Shunday qilib, marjonlarning holatini ularning rang spektri bo’yicha aniqlash mumkin. HyperDiverning eng muhim printsipi - o’zi o’rganuvchi algoritm, sun’iy intellektning bir shaklidir. U marhon, suv o’tlari va dengiz bulutlarini o’zi tanib aniqlaydi. Afzallik shundaki, ma’lumotlarni to’plash endi faqat yuqori ixtisoslashgan dengiz biologlari emas, balki sho’ng’iy oladigan har bir kishi tomonidan amalga oshirilishi mumkin. Dastlab suv osti roboti xom ma’lumotlarni uzatadi. Ushbu ma’lumotlar keyinchalik yerda tahlil qilinadi va tizim avtomatik ravishda xaritalar va hisobotlarni yaratadi.
Ammo yer yuzida hayvonlar va o‘simliklar kamayishining oqibati qanday bo’ladi? Biologik xilma-xillikni muhofaza qilish kerak, chunki turlarga boy ekotizimlar turlarga kambag’al ekotizimlarga qaraganda barqarorroq va buzilishlarni qoplashga yaxshiroq qodir. Katta biologik xilma-xillik shuningdek, global iqlimga ijobiy ta’sir ko’rsatadi. Misol uchun, turlarga boy subtropik o’rmonlar bir turli o’rmonlarga qaraganda ikki baravar ko’p uglerodni o’zlashtira oladi.
Dengiz yong’og’i - Yevropada yangi
Vaqti-vaqti bilan inson ta’siri turlarning yangi yashash joylariga tarqalishiga olib keladi. Agar bu tirik mavjudotlarning yangi ekotizimda yirtqichlari bo’lmasa, ular ko’payib, mahalliy turlarni siqib chiqarishi mumkin. Shuning uchun “invaziv turlar” haqida ham shunday deyishadi.
Taroqli Mnemiopsis leidyi, “dengiz yong’og’i” deb ham ataladi, asli AQShning sharqiy qirg’og’idan. Ehtimol, u Yevropaga yuk kemalarining ballast suvi bilan kelib qolgan va keyin okean oqimlari bilan tarqalgan. Buning uchun hatto yetkazilgan bir nechta nusxalar ham yetarli. 2005 yildan beri u Shimoliy va Boltiq dengizlarida ham juda keng tarqaldi. Muammo shundaki, dengiz yong’og’i baliq uvildirig’i, baliq lichinkalari va hatto endigina tuxumdan chiqqan baliqlar bilan oziqlanadi.
Koinotdan hayvonlarni kuzatish
Xalqaro kosmik stansiya (XKS) Yer atrofida 400 kilometrdan sal pastroq balandlikda kuniga 16 marta aylanadi. U Maks Plank Jamiyatining Xulq-atvor fiziologiyasi institutining Icarus xalqaro hamkorlik loyihasi uchun ham muhim rol o‘ynaydi.
Icarus loyihasining maqsadi butun dunyo bo’ylab hayvonlarning migratsiyasini yaxshiroq tushunishdir. Olimlar qushlar, ko’rshapalaklar, toshbaqalar va yovvoyi echkilar kabi hayvonlarni mini-datchiklar bilan jihozlamoqdalar. Ushbu “belgilar” hayvonlarning xatti-harakatlari haqidagi ko’plab ma’lumotlarni yozib oladi va XKS ular yashash joylari ustidan uchib o’tishi bilan ma’lumotlarni XKSga yuboradi. Shu bilan birga, koinotdagi antenna bir vaqtning o’zida yuzlab signallarni, hatto butun to’dalar yoki podalarni ham aniqlay oladi. Migratsiya harakatlarini o’rganish natijalari turlarning xulq-atvorini o’rganish va ularni himoya qilish , shuningdek, yuqumli kasalliklar tarqalishini o’rganish uchun ishlatiladi. Shu tufayli hatto atrof-muhitdagi o’zgarishlar va tabiiy ofatlarni oldindan aytish imkonli bo’ladi. Barcha ma’lumotlar erkin foydalanish mumkin bo’lgan Movebank ma’lumotlar bazasida nashr etiladi.
“Yena tajribasi”
Biologik xilma-xillikning yo’qolishi qanday ta’sir qiladi? “Yena eksperimenti”da bu masala o’tloq ekotizimi misolida ko’rib chiqiladi. Bu biologik xilma-xillikni saqlash bo’yicha dunyodagi eng yirik tajribalardan biridir. Fridrix fon Shiller universiteti rahbarligida olimlar uzoq vaqt davomida turlar tarkibidagi o‘zgarishlar va ularning ekotizim uchun oqibatlarini o‘rganishmoqda. Buning uchun 500 dan ortiq maydonlar yaratilib, ularning har biriga 60 tagacha oʻsimlik turlari ekiladi. Natijalar shuni ko’rsatadiki, turli xil o’simlik turlari sonining ko’pligi ekotizimga ijobiy ta’sir ko’rsatadi. Masalan, turlarga boy oʻtloqlar yer usti suvlarini yaxshiroq oʻzlashtiradi va qurgʻoqchilik va toshqinlarga chidamliroqdir. Bundan tashqari, ular boshqa turlarning, masalan, u yerda joylashadigan hayvonlarning paydo bo’lishi va tarqalishiga ham ijobiy ta’sir ko’rsatadi. Ammo ekotizimning ba’zi qismlari o’zgarishlarga faqat sekin javob beradi. Shunday qilib, tuproq organizmlarining xilma-xilligi o’sishini faqat taxminan to’rt yildan keyin ko’rsatish mumkin.
Sun’iy intellekt sho’ng’ish jarayonida
Hamkorlik bo’yicha sherik
|
|
Sizni shuningdek qiziqtirishi mumkin
