Կյանքի բազմազանությունը
Կենսաբազմազանությունը բոլոր կենդանի օրգանիզմների, բնակավայրերի և էկոհամակարգերի բազմազանությունն է՝ ցամաքում, ջրում և օդում:
Կենսաբազմազանությունը նվազում է Երկրի գրեթե ամեն անկյունում: 1500 թվականից ի վեր վերացել է ողնաշարավորների մոտ 600 տեսակ, որից մոտ 500-ը՝ 1900 թվականից մինչ օրս։ Վերջին 100 տարվա ընթացքում անհետացել է թռչունների ավելի շատ տեսակ, քան նախորդ 3000 տարվա ընթացքում: Բայց անհետանում են ոչ միայն տեսակները, այլ նաև առանձին օրգանիզմների թիվը։ Այսօր Երկրի վրա 60 տոկոսով ավելի քիչ ողնաշարավորներ են ապրում, քան 1970 թվականին:
Բայց ինչու՞մն է կայանում Երկրի վրա կենդանիների և բույսերի կրճատման վնասը: Կենսաբազմազանությունը պետք է պաշտպանվի, քանի որ տեսակներով հարուստ էկոհամակարգերն ավելի կայուն են, և կարող են փոխհատուցել խանգարումները: Մեծ կենսաբազմազանությունը դրական ազդեցություն ունի նաև գլոբալ կլիմայի վրա։ Օրինակ, տեսակներով հարուստ մերձարևադարձային անտառները կարող են կլանել երկու անգամ ավելի շատ ածխածին, քան մոնոմշակույթները:Ծովային ընկույզ՝ նոր տեսակ Եվրոպայում
Կրկին ու կրկին մարդու ազդեցությունը հանգեցնում է տեսակների տարածմանը նոր բնակավայրերում: Երբ այս կենդանի էակները չունեն գիշատիչներ նոր էկոհամակարգում, նրանք կարող են բազմանալ և տեղահանել բնիկ տեսակները: Ուստի մենք դիտարկում ենք նաև <<ինվազիվ տեսակները>>։
Սանրակիր Mnemiopsis leidyi-ն, որը նաև կոչվում է <<ծովային ընկույզ>>, բնակվում է Միացյալ Նահանգների արևելյան ափին: Հավանաբար այն բեռնանավերի բալաստ ջրի հետ միասին տեղափոխվում է Եվրոպա, ապա տարածվում օվկիանոսային հոսանքների հետ։ Դրա համար նույնիսկ ներմուծված մի քանի օրինակը բավական է։ 2005 թվականից այն շատ արագ տարածվել է նաև Հյուսիսային և Բալթիկ ծովերում։ Խնդիրն այն է, որ ծովային ընկույզը սնվում է ձկան խավիարով, թրթուրներով և նույնիսկ մանրաձկնիկներով:
Միջազգային տիեզերական կայանը (ՄՏԿ) օրական 16 անգամ պտտվում է Երկրի շուրջ 400 կմ բարձրության վրա: Այն նաև կարևոր դեր է խաղում Մաքս Պլանկի անվ․ միության վարքագծային ֆիզիոլոգիայի Icarus ինստիտուտի միջազգային համագործակցության նախագծում:
Icarus նախագծի նպատակն է ավելի լավ հասկանալ կենդանիների միգրացիան ամբողջ աշխարհում: Գիտնականները մինի սենսորներով են սարքավորում այնպիսի կենդանիներին, ինչպիսիք են թռչունները, չղջիկները, կրիաները և վայրի այծերը: Այս <<պիտակները>> գրանցում են կենդանիների վարքագծի բազմաթիվ տվյալները և դրանք ուղարկում ՄՏԿ, հենց որ դա անցնում է իրենց բնակավայրի վրայով: Միևնույն ժամանակ, տիեզերքում գտնվող ալեհավաքը կարող է միաժամանակ հայտնաբերել հարյուրավոր ազդանշաններ, նույնիսկ ամբողջ հոտերից կամ նախիրներից: Միգրացիոն տեղաշարժերի ուսումնասիրությունների արդյունքներն օգտագործվում են տեսակների վարքագծի և պաշտպանության, ինչպես նաև վարակիչ հիվանդությունների տարածման ուսումնասիրության համար։ Սա նույնիսկ հնարավորություն կտա կանխատեսել բնապահպանական փոփոխություններն ու բնական աղետները։ Բոլոր տվյալները հրապարակված են Movebank-ի ազատ հասանելի տվյալների բազայում:
<<Յենայի փորձը>>
Ինչպե՞ս է ազդում կենսաբազմազանության կորուստը մեր վրա: <<Յենայի փորձը>> ուսումնասիրում է այս հարցը՝ օգտագործելով որպես օրինակ մարգագետնային էկոհամակարգը: Սա կենսաբազմազանության պահպանման ամենամեծ փորձերից մեկն է աշխարհում։ Ֆրիդրիխ ֆոն Շիլլերի համալսարանի ղեկավարությամբ գիտնականները երկար ժամանակ ուսումնասիրում են տեսակների կազմի փոփոխությունները և դրանց հետևանքները էկոհամակարգի վրա: Դրա համար ստեղծվելու է ավելի քան 500 հողատարածք, որոնցից յուրաքանչյուրում ցանվելու է մինչև 60 տարբեր տեսակի բույս։ Արդյունքները ցույց են տալիս, որ մեծ թվով տարբեր բուսատեսակներ դրական ազդեցություն են ունենում էկոհամակարգի վրա: Օրինակ, տեսակներով հարուստ խոտհարքները ավելի լավ են կլանում մակերևութային ջրերը և ավելի դիմացկուն են երաշտի և հեղեղումների դեպքում: Բացի այդ, դրանք դրականորեն ազդում են նաև այլ տեսակների, օրինակ՝ այնտեղ բնակություն հաստատող կենդանիների առաջացման և տարածման վրա։ Սակայն էկոհամակարգի որոշ հատվածներ դանդաղ են արձագանքում փոփոխություններին: Այսպիսով, հողի օրգանիզմների բազմազանության աճը կարող է դրսևորվել միայն մոտ չորս տարի անց:
Արհեստական բանականությունը սուզման ընթացքում
© Մաքս Պլանկի անվ․ միություն
Կլիմայի փոփոխությունը սպառնում է կորալային խութերին։ Այնուամենայնիվ, գետնի վրա ճշգրիտ ազդեցությունների ուսումնասիրությունը մինչ այժմ շատ ծախսատար է եղել: Հենց այդ պատճառով Մաքս Պլանկի անվ․ միության ծովային մանրէաբանության ինստիտուտի հետազոտողների խումբը ստեղծում է HyperDiver ստորջրյա ռոբոտը: Համակարգն ունի շրջակա միջավայրի մոնիթորինգի արբանյակային համակարգերի նման օպտիկական սենսոր: Այսպիսով, կորալների վիճակը կարելի է սահմանել նրանց գունային սպեկտրով: HyperDiver-ի հիմքում ընկած սկզբունքը ինքնաուսուցող ալգորիթմն է՝ արհեստական բանականության ձևերից մեկը: Այն ինքնուրույն ճանաչում է կորալները, ջրիմուռները և ծովային սպունգները։ Առավելությունն այն է, որ տվյալների հավաքագրումն այժմ կարող է իրականացնել յուրաքանչյուր մարդ, ով կարող է սուզվել, այլ ոչ միայն բարձր մասնագիտացված ծովային կենսաբանները: Նախ, ստորջրյա ռոբոտը փոխանցում է չմշակված տվյալները: Այս տվյալները հետագայում վերլուծվում են, և համակարգը ավտոմատ կերպով ստեղծում է քարտեզներ և հաշվետվություններ:
Բայց ինչու՞մն է կայանում Երկրի վրա կենդանիների և բույսերի կրճատման վնասը: Կենսաբազմազանությունը պետք է պաշտպանվի, քանի որ տեսակներով հարուստ էկոհամակարգերն ավելի կայուն են, և կարող են փոխհատուցել խանգարումները: Մեծ կենսաբազմազանությունը դրական ազդեցություն ունի նաև գլոբալ կլիմայի վրա։ Օրինակ, տեսակներով հարուստ մերձարևադարձային անտառները կարող են կլանել երկու անգամ ավելի շատ ածխածին, քան մոնոմշակույթները:
Ծովային ընկույզ՝ նոր տեսակ Եվրոպայում
Կրկին ու կրկին մարդու ազդեցությունը հանգեցնում է տեսակների տարածմանը նոր բնակավայրերում: Երբ այս կենդանի էակները չունեն գիշատիչներ նոր էկոհամակարգում, նրանք կարող են բազմանալ և տեղահանել բնիկ տեսակները: Ուստի մենք դիտարկում ենք նաև <<ինվազիվ տեսակները>>։
Սանրակիր Mnemiopsis leidyi-ն, որը նաև կոչվում է <<ծովային ընկույզ>>, բնակվում է Միացյալ Նահանգների արևելյան ափին: Հավանաբար այն բեռնանավերի բալաստ ջրի հետ միասին տեղափոխվում է Եվրոպա, ապա տարածվում օվկիանոսային հոսանքների հետ։ Դրա համար նույնիսկ ներմուծված մի քանի օրինակը բավական է։ 2005 թվականից այն շատ արագ տարածվել է նաև Հյուսիսային և Բալթիկ ծովերում։ Խնդիրն այն է, որ ծովային ընկույզը սնվում է ձկան խավիարով, թրթուրներով և նույնիսկ մանրաձկնիկներով:
Կենդանիներին դիտարկումը տիեզերքից
Միջազգային տիեզերական կայանը (ՄՏԿ) օրական 16 անգամ պտտվում է Երկրի շուրջ 400 կմ բարձրության վրա: Այն նաև կարևոր դեր է խաղում Մաքս Պլանկի անվ․ միության վարքագծային ֆիզիոլոգիայի Icarus ինստիտուտի միջազգային համագործակցության նախագծում:
Icarus նախագծի նպատակն է ավելի լավ հասկանալ կենդանիների միգրացիան ամբողջ աշխարհում: Գիտնականները մինի սենսորներով են սարքավորում այնպիսի կենդանիներին, ինչպիսիք են թռչունները, չղջիկները, կրիաները և վայրի այծերը: Այս <<պիտակները>> գրանցում են կենդանիների վարքագծի բազմաթիվ տվյալները և դրանք ուղարկում ՄՏԿ, հենց որ դա անցնում է իրենց բնակավայրի վրայով: Միևնույն ժամանակ, տիեզերքում գտնվող ալեհավաքը կարող է միաժամանակ հայտնաբերել հարյուրավոր ազդանշաններ, նույնիսկ ամբողջ հոտերից կամ նախիրներից: Միգրացիոն տեղաշարժերի ուսումնասիրությունների արդյունքներն օգտագործվում են տեսակների վարքագծի և պաշտպանության, ինչպես նաև վարակիչ հիվանդությունների տարածման ուսումնասիրության համար։ Սա նույնիսկ հնարավորություն կտա կանխատեսել բնապահպանական փոփոխություններն ու բնական աղետները։ Բոլոր տվյալները հրապարակված են Movebank-ի ազատ հասանելի տվյալների բազայում:
<<Յենայի փորձը>>
Ինչպե՞ս է ազդում կենսաբազմազանության կորուստը մեր վրա: <<Յենայի փորձը>> ուսումնասիրում է այս հարցը՝ օգտագործելով որպես օրինակ մարգագետնային էկոհամակարգը: Սա կենսաբազմազանության պահպանման ամենամեծ փորձերից մեկն է աշխարհում։ Ֆրիդրիխ ֆոն Շիլլերի համալսարանի ղեկավարությամբ գիտնականները երկար ժամանակ ուսումնասիրում են տեսակների կազմի փոփոխությունները և դրանց հետևանքները էկոհամակարգի վրա: Դրա համար ստեղծվելու է ավելի քան 500 հողատարածք, որոնցից յուրաքանչյուրում ցանվելու է մինչև 60 տարբեր տեսակի բույս։ Արդյունքները ցույց են տալիս, որ մեծ թվով տարբեր բուսատեսակներ դրական ազդեցություն են ունենում էկոհամակարգի վրա: Օրինակ, տեսակներով հարուստ խոտհարքները ավելի լավ են կլանում մակերևութային ջրերը և ավելի դիմացկուն են երաշտի և հեղեղումների դեպքում: Բացի այդ, դրանք դրականորեն ազդում են նաև այլ տեսակների, օրինակ՝ այնտեղ բնակություն հաստատող կենդանիների առաջացման և տարածման վրա։ Սակայն էկոհամակարգի որոշ հատվածներ դանդաղ են արձագանքում փոփոխություններին: Այսպիսով, հողի օրգանիզմների բազմազանության աճը կարող է դրսևորվել միայն մոտ չորս տարի անց:
Արհեստական բանականությունը սուզման ընթացքում
Կլիմայի փոփոխությունը սպառնում է կորալային խութերին։ Այնուամենայնիվ, գետնի վրա ճշգրիտ ազդեցությունների ուսումնասիրությունը մինչ այժմ շատ ծախսատար է եղել: Հենց այդ պատճառով Մաքս Պլանկի անվ․ միության ծովային մանրէաբանության ինստիտուտի հետազոտողների խումբը ստեղծում է HyperDiver ստորջրյա ռոբոտը: Համակարգն ունի շրջակա միջավայրի մոնիթորինգի արբանյակային համակարգերի նման օպտիկական սենսոր: Այսպիսով, կորալների վիճակը կարելի է սահմանել նրանց գունային սպեկտրով: HyperDiver-ի հիմքում ընկած սկզբունքը ինքնաուսուցող ալգորիթմն է՝ արհեստական բանականության ձևերից մեկը: Այն ինքնուրույն ճանաչում է կորալները, ջրիմուռները և ծովային սպունգները։ Առավելությունն այն է, որ տվյալների հավաքագրումն այժմ կարող է իրականացնել յուրաքանչյուր մարդ, ով կարող է սուզվել, այլ ոչ միայն բարձր մասնագիտացված ծովային կենսաբանները: Նախ, ստորջրյա ռոբոտը փոխանցում է չմշակված տվյալները: Այս տվյալները հետագայում վերլուծվում են, և համակարգը ավտոմատ կերպով ստեղծում է քարտեզներ և հաշվետվություններ:
Համագործակցության գործընկեր
|
|
