Barcelona
De burgers willen hun stad terug

Barcelona is dé Europese lievelingsbestemming voor een weekendtrip en wordt overstelpt door grote cruiseschepen. Helaas. Want dit brengt heel wat problemen met zich mee en heeft een golf van protest uitgelokt.

Von Ulrike Prinz

Er is al veel geschreven over gentrificatie en het almaar toeristischer worden van alle belangrijke Europese steden. Maar vooral Spanje is hard getroffen, vooral de stad Barcelona. Hier zijn meerdere redenen voor. Na de crash van de vastgoedmarkt eind 2008 gingen niet alleen veel investeerders failliet, maar werden vooral de gezinnen getroffen. In 2012 en 2013 werd zowat elke 15 minuten een woning verplicht ontruimd. Sindsdien is de hele woonsituatie radicaal veranderd.
 
Na de crisis stonden duizenden woningen leeg. Volgens een volkstelling van het stadsbestuur in november 2016 gaat het om ongeveer 80.000 gevallen van leegstand. De woningen liggen voornamelijk in toeristisch aantrekkelijke stadswijken en worden opgekocht door beleggingsfondsen. Met andere woorden: ze worden van de gewone huurmarkt weggehaald. Tegelijk is er door de sociale onzekerheid een sterke stijging in de vraag naar huurwoningen. Volgens gegevens van het vastgoedportaal Idealista steeg de huurprijs in Barcelona tussen 2013 en 2017 met 59,2 procent. Door de grote aantrekkelijkheid van de stad aan de Middellandse Zee schoten de legale en illegale toeristenappartementen er als paddenstoelen uit de grond. De ngo Inside Airbnb stelt een tool ter beschikking die de duizelingwekkende ontwikkeling van de laatste jaren zichtbaar maakt

HUURDERS BIEDEN VERZET

“We beleven in Barcelona momenteel een speculatiegolf en een commercialisering van de woonruimte, voornamelijk op het vlak van huurwoningen, terwijl voorheen in hypotheken werd gespeculeerd.” Dat vertelt Daniel Pardo van de ABTS, de buurtvereniging voor duurzaam toerisme, en hij voegt daaraan toe: “Dat heeft een nog snellere en agressievere verdrijving van buren op gang gebracht en tegelijk nieuw verzet veroorzaakt.” We ontmoeten Daniel Pardo en Mariona Roca Tort in La Negreta del Gòtic, een onafhankelijk cultureel centrum. Het verzet uit zich in ontelbare burgerinitiatieven en organisaties en geeft nieuwe slagkracht aan eerder geïntroduceerde groepen zoals het PAH. Het Plataforma de Afectados por la Hipoteca/Stop Deshaucios kwam tot stand tijdens het verzet tegen de uitzettingen na de hypotheekcrisis, en strijdt tegen het letterlijk op straat zetten van mensen, vertelt Daniel. Voor vele van de nieuwe initiatieven is dit een soort van voorbeeld.

Uit de 15 mei-beweging en het PAH ontstond de burgerpartij Barcelona en Comú, waarvan de toenmalige woordvoerster Ada Colau vandaag burgemeester is. Veel van haar bondgenoten uit die tijd engageren zich nu nog binnen de gemeentelijke instellingen. Daniel noemt een heel aantal initiatieven die in de wijken tot stand zijn gekomen en die opkomen voor het recht op huisvesting en vechten voor de stad, omdat het ook om de openbare ruimte gaat. Het initiatief Ressistim al Gòtic bijvoorbeeld, van Mariona. Voor haar gaat het voornamelijk om de rechten van de omwonenden, zegt deze elegante vrouw vastberaden. “We bieden vooral ondersteuning, ook juridisch, en willen zichtbaarheid geven aan het probleem van de brute verdrijving van omwonenden uit de wijken.” De gotische wijk heeft tegenwoordig meer “fluctuerende bevolking” dan omwonenden, vertelt Mariona.
  Andere organisaties werken ook buiten de stad, zoals het nog jonge initiatief van de huurdersvakbond, el Sindicat de Llogaters, en de ABTS, die ongeveer 30 stadsintiatieven coördineert en naar oplossingen zoekt voor de conflicten die de toeristische industrie veroorzaakt. “De toeristische industrie buit de stad en zijn bewoners intensief uit. Dat komt vooral tot uiting in de verdrijving van de omwonenden, maar ook in de onzekerheid op de arbeidsmarkt. Door de specialisering op de arbeidsmarkt zien we in heel de stad de slechtste omstandigheden en de laagste lonen”, benadrukt Daniel

In Barcelona, waar de internationale vastgoedspeculatie en de druk van de toeristische sector tot een enorme prijsexplosie geleid hebben, moeten de Catalanen vandaag de dag meer dan 46 % van hun loon aan huur spenderen. Bij jongeren onder de 35 jaar loopt dit percentage zelfs op tot 65 %. Gemiddeld bedraagt dit cijfer in Spanje maar 31 %. Een einde van de prijsspiraal is nog niet in zicht.

RECHT OP DE STAD

Uit deze noodsituatie ontstond in mei 2017 de huurdersvakbond, het Sindicat de Llogaters. Die eist “waardig wonen” en wil de huurders van Barcelona een stem geven. “Onze campagne heet: ‘Wij blijven!’” vertelt Marta III, woordvoerster van het Sindicat de Llogaters. Het probleem van de verdrijving van omwonenden betreft niet alleen de toeristische wijken in de oude stad of de populair geworden wijken, maar strekt zich uit over de hele stad. De dreigende situatie treft vooral jonge mensen, zoals zij die juist geen eigen woning bezitten en er zich binnen afzienbare tijd ook geen kunnen veroorloven – door de exploderende prijzen.

Op een interactieve kaart toont de vakbond dat in Barcelona alleen al 3.000 woningen toebehoren aan 15 vastgoedfondsen.

Wie speculeert op de huurmarkt? De tien vastgoedbedrijven die meer dan 3.000 woningen in Barcelona bezitten. Hoeveel woningen heeft een persoon eigenlijk nodig, vraagt de vakbond zich af.
 
Om de stimulans voor speculatie in Barcelona weg te nemen, moet men dringend de nationale huurwetgeving (LAU, Ley de Arrendamientos Urbanos) veranderen. Die wet is mee verantwoordelijk voor de noodtoestand, omdat hij eigenaars elke drie jaar de kans geeft de huur te beëindigen of de huurprijs naar believen te verhogen. Onlangs stelde de Generalitat de Catalunya een lijst met gemiddelde huurprijzen per wijk ter beschikking, maar die zijn tot grote ontgoocheling van de initiatieven niet bindend voor de verhuurders.

HUURSTAKINGEN, BURGERLIJKE ONGEHOORZAAMHEID EN HUIZEN KRAKEN

Een huurstaking zoals die van 1931 in Barcelona, die de hele stad lam legde, overwegen ze niet, toch niet op die manier. “De proceskosten zijn tegenwoordig heel hoog en de kans is groot dat de huurder verliest,” stelt Marta. “Daarom hebben we een andere strategie voor ogen: in Barcelona zijn er vastgoedeigenaars die hele blokken in verschillende wijken bezitten. We brengen de zaken van een eigenaar bij elkaar en afhankelijk van hoe de onderhandelingen lopen, kunnen we met een huurstaking dreigen.”
 
Momenteel raadt het Sindicat de strategie aan van een ‘Japanse staking’: “Dus hoewel het contract is verlopen en de eigenaar mijn huurbetalingen niet meer aanneemt, stort ik toch nog geld op een gerechtelijke rekening en wanneer hij mij uit het huis zet, kan ik zeggen dat ik altijd mijn huur betaald heb en hij mij niet op straat kan zetten,” verduidelijkt Marta.
 
Rebelleren is iets wat men de Barcelonezen niet meer moet leren. Daar heeft de stad al een lange traditie in, zegt Iñaqui García. Iñaqui en zijn lokaal zijn meer dan een boekwinkel, ze zijn een instituut in Raval. De winkel bestaat al 30 jaar en is een libertair collectief midden in de vroegere rosse buurt van Barcelona. Van hieruit wordt het verzet georganiseerd. Wanneer er bijvoorbeeld een uitzetting staat te gebeuren, wordt de groep de dag ervoor via WhatsApp verwittigd en verzamelen de activisten zich om de uitzetting te verhinderen. Dat lukt normaal twee tot drie keer. Maar het gaat er elke keer dramatischer aan toe, met steeds meer politievertoon   Ons verzetten en politieke druk uitoefenen. Daarbij hoort ook huizen kraken. Voor de meeste activisten in Barcelona is het een belangrijk middel in de strijd voor rechtvaardiger sociale voorwaarden. “Bij het project Lancaster was ik er van in het begin bij,” vertelt Jarek, een jonge Poolse activist die al zeven jaar in Barcelona woont en hier veel verschillende sociale bewegingen vond. “Vroeger heette het Guernika. Men kraakte een huis om er een sociale inrichting van te maken voor de families die sociaal uitgesloten dreigden te worden. Jarek ziet er niet uit als het beeld dat velen hebben van een kraker. Gevoelig, bijna fragiel, maar zijn blik verraadt de vechter in hem. Lancaster is een straat die evenwijdig loopt aan de Ramblas, een van dé toeristische trekpleisters van Barcelona. De gebouwen waren volledig verwaarloosd en sommige hadden tot voor zeven jaar nog geen stromend water. De actie was succesvol en de drie gebouwen in Lancaster 7-9-11 werden door de stad overgenomen.

NARCOPISOS IN SOCIALE WONINGEN

De vele leegstanden in Raval hebben momenteel tot een nieuw probleem geleid: de zogenaamde Narcopisos. Dat zijn gekraakte woningen waar drugs worden verkocht en gebruikt. Hier concentreren zich de problemen van de woonsituatie in Barcelona: het initiatief Acció Raval telde bijna 50 Narcopisos die hoofdzakelijk toebehoren aan gierfondsen of banken.
 
“Deze maffia’s hebben alle informatie. Ze weten dat de eigenaar van de woning hen niet aangeeft. Het is veelzeggend dat wanneer gezinnen een woning kraken ze de volgende dag uitgezet worden, terwijl drugshandelaars lang en geheel ongestraft een woning kunnen kraken.” Iñaqui haalt de schouders op. “Waar een Narcopiso opent, verloedert het trappenhuis en daalt de prijs van het vastgoed. De omwonenden willen het bewustzijn voor dit probleem vergroten en doen dat met ‘caceroladas’, protestacties met potten en pannen. Ze tonen de dealers dat ze niet welkom zijn in de wijk en roepen de gemeente en de politie op om actie te ondernemen.



De activisten vragen dat de woningen die in het bezit zijn van de banken, die uiteindelijk met openbare gelden gered werden, worden omgevormd tot sociale woningen. Daarvoor kregen ze eind februari 2018 ondersteuning van het Síndic de Greuges, van ombudsman Rafael Ribó. Ook hij wil minstens 30 procent van het vastgoed van “bad bank” Sareb omvormen tot sociale woningen. Uiteindelijk heeft de stad een lijst van 59.000 kandidaten, een hele hoop daklozen en een volstrekt ontoereikende sociale woningbouw die amper 1,5 procent bereikt.

BAAS IN EIGEN HUIS WORDEN

Met al deze problemen wordt de stad geconfronteerd. Gemeenteraadsvrouw Gala Pin komt van een bespreking en moet meteen naar de volgende. Ze vertelt kort over de strategieën van de regering tegen de speculatie en voor een hervorming van het toerisme – de maatregelen waarmee het BCNenComú probeert de wervelwind van de gentrificatie tegen te gaan.

In geval van nood gaat het erom de uitzettingen te stoppen. “Alleen al in Ciudat Vella gebeuren er elk kwartaal ongeveer 100 uitzettingen ,” zegt Gala. “Soms kunnen via de overheid oplossingen gevonden worden, soms met de eigenaars.”

Ze noemt een reeks mogelijke maatregelen: sterker optreden bij de eigenaars, renovaties stoppen, de repatriëring van verdreven omwonenden afdwingen, vastgoed aankopen, sociale woningen voorzien ... “We hebben bijvoorbeeld de straat Lancaster 7-9-11 verworven om de omwonenden te beschermen.” Ze noemt nog meer maatregelen tegen de speculatie op middellange termijn: het afstaan van openbare stukken grond voor de bevordering van coöperatief wonen en andere modellen die samenwerken met particuliere sectoren, die een rendabiliteit op lange termijn nastreven.

Ook het toeristische model van Barcelona wordt getransformeerd naar een ‘eerstehulpplan’. Onlangs investeerde de stad 2.400.000 euro in een ‘buurtplan’ om de enorme effecten van het massatoerisme in het centrum te temperen. De maatregelen gaan van het plaatsen van openbare toiletten tot de tewerkstelling van hulpkrachten in de openbare ruimte, die letten op de inachtneming van de samenlevingsregels enzovoort ...
 
De echte hindernissen in de strijd tegen het massatoerisme zijn vooral de grote spelers, zoals de haven van Barcelona. Meer dan de helft van de cruisetoeristen blijft maar vier uur in Barcelona ... Ze overspoelen de stad en bevorderen in die korte tijd een specifiek deel van de consumptie. “Voor mij is het een sprinkhanenplaag!” zegt Gala en ze haalt even adem. “We moeten de spelers die het toerisme aandrijven ook verantwoordelijk houden,” aldus Gala Pin.  

Sinds de Comunes in Barcelona regeren, is er al een en ander veranderd. Ada Colau schroefde de vergunningen voor toeristische verhuur terug en won de eerste slag tegen Airbnb, waardoor in augustus 2017 meer dan 1000 illegale huurwoningen van het platform verwijderd moesten worden. Daarnaast maakt de stad gebruik van haar voorkooprecht om percelen en gebouwen te verwerven die gerestaureerd moeten worden, om er wooneenheden van te maken of ze als gemeenschapscentra dienst te laten doen. Zo renoveert de stad bijvoorbeeld het emblematische gebouw El Borsì, ooit een casino in de gotische wijk, of het Theater l´Arnau in de Parallel, dat al 18 jaar staat te verloederen. Ook de straat Lancaster is een succes.
Ook de straat Lancaster is een succes. Daniel Pardo erkent dat op zijn minst de dialoog in het stadhuis veranderd is. En alle activisten zijn het erover eens dat de regering Colau op de goede weg is.

Toch lijken de maatregelen in de huidige noodsituatie nog steeds niet meer dan druppels op een hete plaat. Daarom blijven de initiatieven druk uitoefenen, en dat is precies wat het gemeentebestuur nodig heeft, benadrukt Gala Pin. “We kunnen de wetgeving alleen veranderen met gemobiliseerde burgers!” Om zich te handhaven tegen de ‘particuliere sectoren’ heeft de politiek sterke en opstandige burgers nodig.