Spreekuur

In de diplomatie speelt taal een centrale rol. Globalisering en geopolitieke veranderingen geven vorm aan meertalige uitwisselingen. ChatGPT kijkt naar de kunst van diplomatieke communicatie.

ChatGPT werpt een persoonlijke blik op het leren van talen in cyberspace. Ga met ons mee op deze ontdekkingsreis en leer hoe technologie ons tot ware taalkunstenaars maakt!

Meertaligheid verrijkt ons dagelijks leven, ondanks automatische vertaling. Columnist ChatGPT laat zien waarom het leren van talen nog steeds van groot belang is.

Revolutionizing communication, one word at a time! Join our new columnist ChatGPT as it thinks of the AI-driven transformation of language translation.

How powerful is ChatGPT? To find out, we let the AI tool create a series of articles for the language column "Sprechstunde". Do these texts meet the demands of our column? And what do we as editors have to do to ensure that the six column contributions offered by the AI end up meeting our expectations? Here we document and comment on our experiment from an editorial perspective.

Lange tijd reageerde Hasnain Kazim uitermate allergisch op zogenaamd grappige vervormingen van woorden. Tot hij de – absoluut dwaze – charme ervan toch een beetje kon accepteren. Want kan je veel dingen in het leven niet beter nemen zoals ze zijn, door er via een oppervlakkige woordspeling mee te lachen?

Het doel van taalkundige communicatie moet zijn om begrepen te worden. Stelt Hasnain Kazim, en geeft daarom veel technische talen geen goed rapportcijfer. Soms helpt maar één ding: vertalen.

Soms is het beter om uiting te geven aan je ergernis dan ze op te kroppen, vindt Hasnain Kazim. En hij legt uit waarom goed schelden een kunst is. Je hebt er de juiste tools voor nodig: beschaafde beledigingen met regionale of historische inslag.

Het Duitse taalgebied is rijk aan dialecten. Die zorgen voor verschillen en veelzijdigheid, hetgeen Haisnain Kazim zeer goed bevalt. Ook al begrijpt hij als Noord-Duitser niet altijd meteen wat iemand uit het zuiden van het land van hem wil.

Je kunt mensen beter te vaak begroeten dan te weinig, vindt schrijver en journalist Hasnain Kazim. Hij is onze nieuwe columnist. De manier waarop mensen elkaar begroeten, verschilt van regio tot regio, maar altijd is de groet een teken van respect en een daad van vriendelijkheid - en daarvan kan er nooit te veel zijn.

Zich afschermen is niet meer van deze tijd. In zijn laatste column pleit Hauke Hückstädt voor een literatuur die barrières overwint.

Alles is zoveel beter als het korter is, zegt dichter Arne Rautenberg. Die uitspraak was ook het motto van zes auteurs die samen regels wilden opstellen om teksten te schrijven in eenvoudige taal. Hauke Hückstädt vertelt hoe dat in zijn werk ging en welke instrumenten ze daarbij gebruikten.

 

Kan moderne literatuur samengaan met toegankelijkheid? Volgens Hauke Hückstädt en zijn team van het Literaturhaus alvast wel. Zij vonden een aantal auteurs bereid om onbekend terrein te betreden. 

 

Als directeur van het Literaturhaus in Frankfurt am Main heeft onze nieuwe columnist Hauke Hückstädt dagelijks te maken met het culturele bedrijf. Hij weet hoe graag de boekensector lezen promoot. Maar waar blijft het gevarieerde aanbod voor de miljoenen mensen die niet goed kunnen lezen?

In haar laatste column stelt Nora Gomringer dat wij mensen allemaal uitvinders zijn. En dat dat uitvinden altijd zowel een redding als een vlucht is. Sommige uitvindingen willen bovendien niet herzien worden, vooral als het gaat om reuzen en reeën.

Leren door te imiteren: voor Nora Gomringer is ook dat een weg die rechtstreeks naar taal kan leiden. Ze vertelt niet alleen hoe we daarbij hevig verliefd kunnen worden, maar brengt ook hulde aan de na-apers.

Vertalers en vertaalsters brengen ons dichter bij een wereldwijde literaire canon. Dat zegt Nora Gomringer. Naar aanleiding van de bekendmaking van de winnaar van de Nobelprijs voor Literatuur 2021 keert ze samen met ons terug naar het tijdperk van de romantiek.

Vertalen is een kunst, vertelt onze nieuwe columniste, dichteres en voordrachtkunstenares Nora Gomringer. Hun werk is even zwaar als dat van ossen die een ploeg trekken. En dat is veel positiever bedoeld dan het in eerste instantie klinkt.

Vertalen is veel meer dan overbrengen. Immers, ook de perceptie van de wereld moet altijd vertaald worden. Nora Gomringer vertelt hoe een schrijfster en een vertaalster samen op zoek gaan naar de verborgen dieptes van een tekst. Het gaat daarbij over geuren en geluiden. En over pijn die het haast onmogelijk maakt om het juiste woord te vinden.


 

Tot nog toe gingen de columns van Nora Gomringer altijd over vertalen. Deze keer heeft ze het over de verschillende wegen naar de taal. Te beginnen met luisteren. En dat heeft onder meer iets te maken met een badkuip, porseleinen kopjes en microfoons.

Staat er in de Duitse grondwet iets over het Duits als nationale taal? Geen woord! Henning Lobin denkt na over hoe en in welke bewoordingen men de maatschappelijke functie van de Duitse taal grondwettelijk zou kunnen verankeren. Hij ziet de taal niet als een nationaal symbool.

Het gendersterretje als punt van discussie. Ook Henning Lobin heeft een mening over dit emotioneel gevoerde debat.  Voor hem is het duidelijk: er is dringend nood aan een minder agressief en objectiever debat over genderaanduiding in de taal.
 

Wat drijft mensen die vinden dat ze de Duitse taal voor vreemde woorden moeten behoeden?  Henning Lobin verdiept zich in taalpolitieke en taalnationalistische kunstgrepen van de barok tot vandaag.

Bitsiger hadden ze bijna niet kunnen zijn, de debatten over de Duitse spellinghervorming in de jaren negentig. Waar kwam die bezetenheid in pershuizen en kantoren, in scholen en aan de stamtafel toch vandaan? Onze columnist Henning Lobin trekt op onderzoek uit.

Welke ideeën en waarden kenmerken een samenleving? En wat hebben debatten over de rol en het gebruik van taal daarmee te maken? Onze nieuwe columnist Henning Lobin, directeur van het Leibniz-Institut für Deutsche Sprache, verdiept zich in vurig besproken taalpolitieke thema's.

In haar laatste column vertelt Olga Grjasnowa over twee begrippen die in de Duitse taal een bijzondere plaats innemen: van ‘Heimat’ is de precieze betekenis maar moeilijk te vatten, en ‘Wurzeln’ werkt dan weer heel aanschouwelijk. Geen van beide termen staat voor neutrale taal.

Niet alle politici hebben het zo begrepen op genderen, de Duitse gewoonte om een sterretje te gebruiken in een woord – zoals Freund*innen – om zo genderinclusief mogelijk te zijn en personen van alle geslachten aan te spreken. Daar gaat Olga Grjasnowa dieper op in, en ze formuleert meteen ook een paar radicale hervormingsvoorstellen voor de Duitse taal.

Taal geeft vaak aanleiding tot culturele strijd. Denk maar aan het actuele debat over genderfair taalgebruik. Maar ook dialecten kunnen onenigheid uitlokken.

Talen zijn dynamisch. Dat merk je onder meer aan het feit dat woorden en uitdrukkingen voortdurend worden overgenomen uit de ene taal in de andere. Op die manier verruimen we ons arsenaal aan mogelijkheden om dingen uit te drukken.

Bureaucratisch of zelfs dreigend: als Duitse overheden teksten schrijven, komen die vaak intimiderend over op degenen aan wie ze gericht zijn.

Wat betekent het wanneer Duitsers over hun ‘moedertaal’ spreken? – Vanuit haar eigen, unieke ervaringen leert Olga Grjasnowa ons de dingen anders te bekijken.
 

Wat hun feitelijke omvang en hun voorkomen binnen de structuur van een zin betreft, zijn het de allerkleinste eenheden: leestekens. Maar zelfs iets kleins als een komma kan een zin een heel andere betekenis geven.
 

“Van”, “naar”, “sinds” of “rond”: voorzetsels helpen ons om dingen te plaatsen in de tijd of in de ruimte. Ze wijzen ons de juiste richting. En toch is het niet altijd zo eenvoudig als het lijkt.

Voornaamwoorden

Wat is de relatie van Duitse voornaamwoorden met gendergelijke taal? Sharon Dodua Otoo kijkt naar het probleem vanuit het perspectief van verschillende talen, en heeft een suggestie.
 
‘Wat we nodig hebben, zijn gedichten waarin de wereld van voornaamwoorden wordt onderzocht en de mogelijkheden van taal en het leven worden blootgelegd, en vormen van politiek die zelfbevestiging ondersteunen en aanmoedigen.’

Judith Butler
 

Ze vallen niet echt op en ze zijn meestal erg kort – maar ze kunnen wel een groot effect hebben: voorvoegsels. In de Duitse taal kunnen ze de betekenis van een woord soms compleet veranderen. Als je nauwgezet leest, kun je tot verrassende ontdekkingen komen.

Wat maakt zelfstandige naamwoorden zo onbetrouwbaar? Ze kunnen ons misleiden door ons een potentieel zeer bedrieglijk beeld van de werkelijkheid te geven. En op die manier kunnen ze zelfs veel schade aanrichten.

De bijdragen van onze nieuwe columniste Sharon Dodua Otoo zullen gewijd zijn aan grammatica, als een ode aan de taal. In haar eerste tekst heeft ze het over werkwoorden en hoe die kunnen bijdragen tot emancipatie.

Door parken en lanen wandelen, eigenlijk vindt Hernán D. Caro daar niet veel aan. Maar toch zou hij het wandelen voor geen geld willen missen: als manier om de lockdownlethargie te bestrijden, omdat hij zo zijn stad opnieuw ontdekt en omdat hij onderweg de beste gesprekken heeft.

Onze columnist denkt vaak terug aan zijn geliefde grootmoeder. Voor hem belichaamt zij de versmelting van taal en leven. Keer op keer herinnert hij zich haar adviezen – en in deze moeilijke tijden nog vaker dan anders.

Taal is in de eerste plaats het uitwisselen van informatie. Maar taal kan ook worden gebruikt als een sluiertactiek, weet Hernán D. Caro. Als hij daarover nadenkt, schieten hem niet toevallig vogels te binnen, die met hun bonte verenkleed pronken.

Wanneer Hernán D. Caro hier met vrienden en vriendinnen praat, overdrijft hij weleens. Zijn gesprekspartner reageert dan meestal geïrriteerd. Genoeg reden om even stil te staan bij enkele verschillen in de manier waarop we communiceren – want soms is dubbelzinnigheid een noodzaak.

Een nieuwe taal zo goed onder de knie hebben dat je er ook in kunt schrijven, is een krachttoer – en kan bevrijdend werken. Hernán D. Caro herkent die twee facetten. Voor hem is zijn tweede taal als een tweede huid.

Hoeveel passie en zinnelijkheid zit er in de Duitse taal? – Waarschijnlijk niet veel? Hernán D. Caro, onze nieuwe columnist, denkt daar anders over!

Hoe is het Duits dat vandaag wordt gesproken tot stand gekomen? – Thomas Böhm deelt een verrassend inzicht over de Duitse standaardtaal, het Hoogduits.

Soms klinken woorden uit andere talen net zoals Duitse woorden, maar hebben ze wel een heel andere betekenis. Thomas Böhm neemt die “valse vrienden” onder de loep – en stelt vast dat ze eigenlijk toch familie zijn.

De taal van kinderen is vaak poëtisch en filosofisch. Wat kunnen wij volwassenen daarvan leren?

What are they actually singing about? Thomas Böhm admits that he doesn’t always get the words to pop songs. When looks them up on the Internet, he’s sometimes unpleasantly surprised. But sometimes he’s delighted to discover the poetry of pop songs.

Hoe begin je een gesprek met een onbekende, dat voor beide partijen interessant is? Thomas Böhm weet het ook niet altijd even goed. Hij heeft wel een idee: gewoon je lievelingswoorden aan elkaar vertellen. Dan gaan hele werelden open, inclusief heerlijke taartrecepten.

De magie van een sprookje dat verteld wordt. Onze nieuwe columnist Thomas Böhm raakt nog steeds betoverd wanneer hij de woorden “Er was eens ...” hoort. Hij weet ook waarom die zinsnede over de hele wereld zo geliefd is én hij vertelt ons waarom het interessant kan zijn om de taal van de duiven te leren.

Tot de spellinghervorming in 1996 was de Duden het toonaangevende naslagwerk voor de Duitse spelling. Dat monopolie heeft hij niet meer, maar media, overheid en andere mensen die teksten schrijven, volgen nog altijd de aanbevelingen van de Duden, het spellingwoordenboek. Kathrin Kunkel-Razum over het aanhoudende succes van het woordenboek.

De invloed van het Engels op de Duitse woordenschat is aanzienlijk, weet Kathrin Kunkel-Razum. Maar vragen zoals ‘Spreken we binnenkort allemaal “Denglish” (verengelst Duits)?’ vindt ze overdreven. Een woordje uitleg over hoe vreemde woorden in de Bijbel van de Duitse spelling worden opgenomen.

Het is heel makkelijk om in het Duits een nieuw woord te maken. Maar niet elk nieuw bedacht woord belandt in het woordenboek. Kathrin Kunkel-Razum vertelt hoe de Dudenredactie lange Excellijsten uitpluist.

Waarom lokken bepaalde woorden bij sommige mensen sterke reacties uit? In volle coronacrisis heeft Kathrin Kunkel-Razum eigenlijk andere kopzorgen, maar haar bijdrage mikt op aha-effecten voor de toekomst, en laat zien hoever de redactie van het woordenboek Duden bij haar research vaak moet teruggaan in de tijd.

Hoe kan men in het Duits op een gelijkwaardige manier verwijzen naar mensen, ongeacht hun geslacht of genderidentiteit? Het is een vraag die soms heftige reacties uitlokt.

Hoewel de Duitse taal steeds uitbreidt, blijft het Duden - woordenboek uit één enkel deel bestaan. Bij elke nieuwe editie worden namelijk ook woorden geschrapt. Welke woorden zijn dat? En waarom is het toch goed die geschrapte woorden niet helemaal te vergeten? Dat vertelt Kathrin Kunkel-Razum in haar laatste bijdrage aan onze taalcolumn.